به بهانه روز جهانی قهوه
7 مهرماه (29 سپتامبر)؛ روز جهانی قهوه:
قهوه، نام نوعی نوشیدنی رایج است که از دانه‌های بو داده شده گیاه قهوه به دست می‌آید. قهوه در زمان صفویه جای خود را در میان نوشیدنی‌های روزانه ایرانیها باز کرد.
– روز جهانی قهوه
روز جهانی قهوه یک رویداد سالانه است که در ۲۹ سپتامبر در تعدادی از کشورها برای جشن گرفتن و لذت بردن از نوشیدنی محبوب همه یعنی قهوه برگزار می‌شود.
از روز جهانی قهوه برای ترویج تجارت عادلانه قهوه (fair trade coffee) و آگاه کردن مردم از شرایط اسفناک کشاورزان قهوه استفاده می‌شود. در این روز بسیاری از کسب و کارها در سراسر جهان قهوه رایگان و یا با تخفیف ارائه می‌دهند. نام روز جهانی قهوه بر گرفته از نام روزملی قهوه در آمریکا است، از سال ۲۰۰۵ به این نام اشاره شده است و بعد از آن در ۳ اکتبر سال ۲۰۰۹ برای اولین بار به طور رسمی ۲۹ سپتامبر روز جهانی قهوه نامیده شد.
– تاریخچه استفاده از قهوه
شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه مردمان اتیوپی و یمن گیاه قهوه را مصرف می‌کرده‌اند. اما نخستین نوشندگان قهوه که مصرف آن‌را به‌عنوان نوشیدنی اجتماعی جا انداختند٬ تا جایی که ما اطلاع داریم٬ صوفیان یمنی قرن پانزدهم بوده‌اند. بنابراین همان روزهایی که پای کریستف کلمب به آمریکا رسید٬ دنیای اسلام در حال کشف لذت قهوه بوده است.
صوفی‌های یمن برای انجام مناسک شبانه‌شان شب‌زنده‌داری می‌کرده‌اند و قهوه – آن‌طور که امروز بر همه‌ی ما روشن است – نوعی سبُکی ذهنی ایجاد می‌کرده؛ از آن زمان بوده که قهوه به عنوان یاری‌گری برای فعالیت‌های ذهنی به‌ویژه برای کسانی‌که می‌خواهند ساعت بیولوژیک بدن‌شان را باز-تنظیم کنند٬ شناخته می‌شود.
– قهوه در جهان اسلام
یافته‌های تاریخی نشان می‌دهد که قهوه در ابتدای سده‌ی پانزدهم میلادی به شمال دنیای اسلام یعنی حجاز (مکه و عربستان سعودی) رسیده و نوشیدنی محبوب زائران به حساب می‌آمده است. پس از آن راهی قاهره می‌شود که در آن زمان بیشترین جمعیت در بین شهرهای دنیای عرب را داشته (حوالی قرن پانزده). مدتی بعد استانبول – به عنوان مرکز امپراطوری‌ای بزرگ‌تر – از نظر جمعیت از قاهره پیشی می‌گیرد و طبیعی‌ست که قهوه‌ی بیشتری در این شهر مصرف می‌شده است. چند سال بعد اولین قهوه‌خانه‌های دنیا در استانبول پا می‌گیرند.
– قهوه در اروپا
قهوه از دو مسیر به اروپا راه یافت، از طریق تجارت زمینی امپراتوری عثمانی و از طریق تجارت دریایی، از بندرهای یمن و شمال شرقی آفریقا. پس از آغاز قرن ۱۷، گیاه قهوه که با قاچاق دانه‌های بسیار حاصلخیز به کشور هند راه یافته بود، در این کشور هم پرورش یافت. تقریباً در سال ۱۶۵۰ میلادی، قهوه به کشور انگلستان وارد می‌شد و قهوه‌خانه‌ها در شهرهای آکسفورد و لندن تأسیس شدند. کشت گیاه قهوه در انگلستان از همان زمان آغاز گردید، اما آفت‌ها و شرایط نامناسب جوی، گیاهان قهوه را نابود نمود و انگلیسی‌ها مجبور شدند به جای کشت قهوه، به کشت چای روی بیاورند.
در ابتدا در اروپا به قهوه، به عنوان نوشیدنی مسلمانان، با دیده شک نگریسته می‌شد، ولی گفته می‌شود که در حدود سال ۱۶۰۰، پاپ کلمنت هشتم چنان از یک فنجان قهوه لذت برد که انحصار آن در دست مسلمانان را خطایی بزرگ دانست و خواستار “تعمید دادن” آن شد. تا قبل از آغاز قرن ۱۸، استفاده از نوشیدنی قهوه در سراسر اروپا رایج شده بود. کشورهای اروپایی این گیاه را به مناطق گرمسیر معرفی کردند تا این کشورها نسبت به کشت و تولید انبوه گیاه قهوه اقدام نمایند.
قهوه در ایران
قهوه در زمان صفویه جای خود را در میان نوشیدنی‌های روزانه ایرانیها باز کرد و نمونه‌ای است از ورود ایران به شبکه اقتصادی جهانی آن دوران. تا قرن نوزدهم که چای به نوشیدنی غالب مردم تبدیل شد، همچنان این ماده سیاه و تلخ بسته به منطقه جغرافیایی و طبقه اجتماعی دوستداران خود را داشت. امروزه نوشیدن انواع قهوه از جمله قهوه فرانسه، اسپرسو، کاپوچینو و قهوه فوری و شیرقهوه طرفداران زیادی پیدا کرده است. البته قهوه ترک بخاطر محبوبیت میان ایرانیان ارمنی از گذشته در میان مردم رایج بوده و بواسطه فال قهوه جایگاه خاص خود را داشته است. قهوه از قرن نهم در ایران نوشیده می‌شد.
صوفی‌ها با کمک نوشیدن قهوه می‌توانستند خود را برای انجام مراسم مذهبی بیدار نگه دارند. در دوران صفوی بود که قهوه‌خانه‌ها بعنوان مکانهایی برای تجمع شاعران و هنرمندان در ایران رواج پیدا کرد. در سال ۱۶۶۴ کاشف الدین یک داروشناس صفوی، یک رساله در مورد ارزشها و خصوصیات قهوه به شاه عباس دوم تقدیم کرد.
– کشورهای تولید کننده قهوه
امروزه بزرگترین کشورهای تولید کننده قهوه عبارتند از: پورتو ریکو، برزیل، کلمبیا، ویتنام، اندونزی، مکزیک و هند. البته در هفتاد کشور دیگر هم قهوه تولید می‌شود، ولی میزان تولید آن کشورها کمتر است. اکثر مناطق کشت عمده قهوه بر روی کمربند استوایی و مناطق پر باران قرار دارند. دانه‌های قهوه در هر منطقه عطر و بوی مخصوص به خود را دارد بر این اساس عموماً قهوه تولیدی را به نام کشور یا منطقه تولید کننده می‌شناسند مانند قهوه جاوا، قهوه کلمبیایی، قهوه کنا و…
بزرگترین وارد کنندکان قهوه، ایالات متحده آمریکا، آلمان، ژاپن، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا می‌باشند. بیشترین میزان مصرف سرانه قهوه در کشورهای فنلاند (۱۱ کیلوگرم)، دانمارک (۹٫۷ کیلو گرم)، نروژ (۹٫۵ کیلوگرم)، سوئد (۸٫۶ کیلوگرم) و استرالیا (۷٫۸ کیلوگرم) مشاهده شده‌است. ایالات متحده آمریکا با اینکه بزرگترین وارد کننده قهوه‌است، اما مصرف سرانه آن تنها ۴٫۱ کیلوگرم می‌باشد.
انواع قهوه
مرغوب‌ترین قهوه که طعم و بویی منحصربه‌فرد دارد از بوته‌ای به نام Arabica به دست می‌آید که قدیمی‌ترین نوع قهوه‌است و در ارتفاع ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا رشد می‌کند. حدود ۷۵ ٪ از کل قهوه‌ای که در جهان کشت می‌شود Arabica است. قدیمی‌ترین نوع قهوه Arabica موکا و جاوه هستند که امروزه نامی شناخته‌شده محسوب می‌شوند.
نوع دیگری از قهوه Robusta نام دارد که در بلندی ۲۵۰۰ پایی رشد می‌کند و بیشتر از Arabica تحمل سرما را دارد. میزان کافئین Robusta دو برابر Arabica است، اگرچه بو و طعم آن در رده پایین‌تری قرار دارد و ارزان‌تر است. Robusta حدود ۲۵ ٪ از کشت قهوه جهان را تشکیل می‌دهد. نوع مرغوب آن هم برای تهیه اسپرسو به کار می‌رود. نوع دیگری از قهوه که در آفریقای غربی می‌روید Liberica نام دارد که درصد بسیار اندکی از دانه‌های قهوه از این نوع هستند.
خواص قهوه
1- قهوه به دلیل خاصیت نشاط بخشی، ضد افسردگی است.
2- نوشیدن یک فنجان قهوه در بسیاری از مواقع سردرد را برطرف می‌کند.
3- تحقیقات ۹ ساله دانشمندان ژاپنی نشان می‌دهد مصرف منظم قهوه به دلیل دارا بودن اسید کلروژونیک، خطر ابتلاء به سرطان کبد را تا ۴۹ درصد و مصرف نامنظم قهوه می‌تواند خطر ابتلاء به سرطان کبد را تا ۲۹ درصد کاهش دهد.
4- محققان هلندی به این نتیجه رسیدند که نوشیدن یک فنجان قهوه در طی روز خطر ابتلاء به دیابت را کاهش می‌دهد. زیرا ترکیبات موجود در قهوه از جمله منیزیم و پتاسیم به سوخت و ساز قند در بدن کمک می‌کند.
5- تحقیقات نشان داده‌است که بوییدن دانه‌های قوه می‌تواند باعث بازگشت اشتهای از دست رفته پس از آشپزی شود. مولکول‌های قهوه با حرکات جنبشی خاص خود باعث جدا شدن مولکول‌های غذا از گیرنده‌های بویایی بینی و بدین ترتیب باعث بازگشت اشتها می‌شود.
روز جهانی قهوه: ۲۹ سپتامبر یا ۱ اکتبر؟
سال‌هاست اوائل مهرماه که می‌شود بحثی در میان اهالی قهوه در جمعیت‌ها و شبکه‌های اجتماعی درمی‌گیرد مبنی بر اینکه روز جهانی قهوه ۲۹ سپتامبر است یا ۱ اکتبر؟
مبدا نام‌گذاری روز جهانی قهوه مشخص نیست. با این‌حال سال‌هاست کافه‌ها و کسب‌وکارهای قهوه در بسیاری از کشورهای دنیا در روز ملی یا جهانی قهوه برای پاس‌داشت این نوشیدنی، قهوه رایگان سرو می‌کنند، کارت‌های تبریک روز قهوه هدیه می‌دهند و هرطور شده بهانه‌ای دست‌وپا می‌کنند برای پرداختن به نوشیدنی‌ای که بهانه‌ای‌ست برای جمع شدن آدم‌ها دور هم.
با آن‌که سازمان جهانی قهوه (ICO) و انجمن قهوه تخصصی (SCA) روز جهانی قهوه را اول اکتبر اعلام کرده‌اند، با این‌حال همچنان در خیلی از کشورها مانند آمریکا، مکزیک، استرالیا، انگلیس، اتیوپی، هند، مالزی و اندونزی از سال‌ها پیش روز ۲۹ سپتامبر به‌عنوان روز جهانی قهوه به رسمیت شناخته می‌شود و به‌نظر می‌رسد «۲۹ سپتامبر» از «اول اکتبر» باسابقه‌تر است.
اولین بار در سال ۲۰۱۵ بود که سازمان جهانی قهوه اول اکتبر را به‌عنوان روز جهانی قهوه به رسمیت شناخت و در اکسپوی میلان همان سال این موضوع اعلام شد.
