یک مطالعه جدید نشان داده است که مصرف روزانه کافئین می‌تواند حجم ماده خاکستری مغز را به طور موقت کاهش دهد.
به گزارش تک‌ناک و طبق اخبار پزشکی و سلامت؛ این یافته‌ها به این معنا نیستند که کافئین به مغز آسیب می‌زند ، بلکه ممکن است نشان‌دهنده تأثیر موقت این ماده بر پلاستیسیته عصبی باشد . محققان تأکید کرده‌اند که برای درک کامل این اثرات ، تحقیقات بیشتری لازم است .
مغز و سیستم عصبی مرکزی از دو بخش اصلی ماده خاکستری و ماده سفید تشکیل شده است . ماده خاکستری شامل سلول‌های عصبی و سیناپس‌ها است ، در حالی که ماده سفید مسیرهای ارتباطی بین سلول‌های عصبی را تشکیل می‌دهد . مطالعات قبلی نشان داده‌اند که کافئین ممکن است با کاهش موقت حجم ماده خاکستری همراه باشد ، اما در عین حال، اثرات محافظتی عصبی نیز دارد و می‌تواند روند کاهش عملکرد مغزی را در بیماری‌هایی مانند : آلزایمر و پارکینسون کاهش دهد .
تأثیر مصرف روزانه کافئین بر مغز جوان و سالم
این مطالعه به طور خاص به بررسی تأثیر کافئین بر حجم ماده خاکستری در افراد جوان و سالم پرداخت . یکی از سوالات اصلی این بود که آیا کاهش حجم ماده خاکستری ناشی از تأثیر کافئین بر خواب است ؟ چرا که اختلال خواب نیز می‌تواند باعث کاهش موقت ماده خاکستری شود .
در این تحقیق ، ۲۰ شرکت‌کننده در دو دوره ۱۰ روزه شرکت کردند . در یک دوره ، سه قرص کافئین در روز مصرف می‌شد و در دوره دیگر ، دارونما مورد استفاده قرار گرفت. در پایان هر دوره ، حجم ماده خاکستری مغز شرکت‌کنندگان با استفاده از fMRI اندازه‌گیری شد و فعالیت خواب نیز با EEG بررسی گردید .
کاهش موقت ماده خاکستری بدون تأثیر بر خواب
نتایج نشان داد که پس از ۱۰ روز مصرف کافئین، کاهش قابل توجهی در حجم ماده خاکستری مشاهده شد، اما این کاهش پس از مصرف دارونما رخ نداد .
جالب این بود که هیچ تفاوتی در فعالیت خواب موج آهسته (خواب عمیق) بین دو دوره وجود نداشت . این یافته نشان می‌دهد که کاهش ماده خاکستری ناشی از کافئین ، ارتباطی با اختلالات خواب ندارد و ممکن است یکی از اثرات جانبی منحصربه‌فرد کافئین باشد .
تأثیر کافئین به ویژه در قشر گیجگاهی نیم‌کره راست مغز مشاهده شد . این ناحیه شامل هیپوکامپ است ، که نقش کلیدی در شکل‌گیری حافظه و شناخت فضایی دارد . مطالعات دیگر نیز نشان داده‌اند که مصرف زیاد کافئین می‌تواند تغییرات مولکولی در هیپوکامپ ایجاد کند .
تغییرات موقت مصرف روزانه کافئین
کارولین رایشرت ، یکی از محققان این مطالعه از دانشگاه بازل توضیح داد : « تغییرات حجم مغزی ناشی از کافئین به نظر موقت هستند و به سرعت پس از قطع مصرف کافئین بهبود می‌یابند . »
همچنین او تأکید کرد که بر اساس این مطالعه ، کافئین به عملکرد مغز آسیب می‌زند. هرچند ، تحقیقات گسترده‌تر نشان داده‌اند که کافئین ممکن است اثرات محافظتی عصبی داشته باشد و روند کاهش عملکرد مغزی را در افراد مسن کاهش دهد .
تفاوت نتایج در گروه‌های سنی مختلف
یکی از فرضیه‌های مطرح شده این است که تفاوت نتایج امکان دارد به دلیل تمرکز این مطالعه بر افراد جوان و سالم باشد ، در حالی که تحقیقات قبلی بیشتر بر افراد مسن‌تر با کاهش عملکرد مغزی متمرکز بوده‌اند .
رایشرت تأکید کرد : «نتایج ما به این معنا نیست که کافئین تأثیر منفی بر مغز دارد ، اما نشان می‌دهد که مصرف روزانه آن بر سخت‌افزار مغزی ما تأثیر می‌گذارد و این موضوع نیاز به بررسی بیشتر دارد .»
این مطالعه در مجله Cerebral Cortex منتشر شده و توجه زیادی را به تأثیرات کافئین بر مغز و نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه جلب کرده است .
آپدیت مهر 1404
نتیجه‌گیری و پیامدهای تحقیق
این پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه مصرف روزانه کافئین ممکن است باعث کاهش موقت حجم ماده خاکستری در بخش‌هایی از مغز شود، اما این تغییرات به احتمال زیاد قابل برگشت و تطبیقی هستند. در واقع، مغز انسان در برابر مواد تحریک‌کننده مانند کافئین، انعطاف‌پذیری بالایی دارد و پس از قطع مصرف، ساختار و عملکرد خود را بازیابی می‌کند.
محققان تأکید می‌کنند که این یافته نباید باعث نگرانی مصرف‌کنندگان عادی قهوه و چای شود، زیرا اثرات منفی دائمی مشاهده نشده است. با این حال، نتایج نشان می‌دهد که تأثیر کافئین بر مغز تنها به بیداری و تمرکز محدود نمی‌شود و می‌تواند فرآیندهای عمیق‌تری از جمله تغییر در ساختار عصبی را نیز در بر گیرد.
کافئین؛ شمشیری دولبه
کافئین یکی از پرمصرف‌ترین مواد محرک در جهان است و علاوه بر افزایش هوشیاری و بهبود عملکرد شناختی کوتاه‌مدت، می‌تواند در بلندمدت اثرات گوناگونی بر مغز داشته باشد.
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که مصرف متعادل کافئین با کاهش خطر ابتلا به آلزایمر، پارکینسون و افسردگی مرتبط است، اما در عین حال مصرف بیش از حد آن می‌تواند موجب اضطراب، بی‌خوابی، تپش قلب و تغییرات موقت در عملکرد شناختی شود.
اهمیت میزان و زمان مصرف کافئین
پژوهشگران توصیه می‌کنند که مصرف کافئین باید با توجه به ریتم طبیعی بدن و نیازهای فردی تنظیم شود. برای مثال، مصرف آن در ساعات ابتدایی روز معمولاً تأثیر مثبتی بر تمرکز دارد، در حالی که نوشیدن قهوه در ساعات پایانی شب می‌تواند کیفیت خواب را کاهش دهد و در بلندمدت بر بازسازی مغز اثر بگذارد.
چشم‌انداز آینده تحقیقات
دانشمندان معتقدند که در مطالعات آینده باید به موارد زیر توجه شود:
بررسی تأثیر دوزهای مختلف کافئین بر ساختار مغز در بازه‌های زمانی طولانی‌تر.
مطالعه بر روی گروه‌های سنی مختلف، از نوجوانان تا سالمندان.
ارزیابی تأثیر ترکیب کافئین با سایر مواد مانند شکر یا تئین در چای.
بررسی تفاوت‌های ژنتیکی در متابولیسم کافئین و تأثیر آن بر پاسخ مغز.
سخن پایانی
در نهایت، نتایج این مطالعه یادآور این نکته است که حتی موادی که در زندگی روزمره‌مان بی‌ضرر به نظر می‌رسند، مانند کافئین، می‌توانند تأثیرات ظریفی بر مغز و بدن داشته باشند. شناخت این اثرات نه برای ایجاد ترس، بلکه برای درک بهتر سازوکار مغز انسان و نحوه تعامل آن با محیط و عادات روزانه ضروری است.
به گفته‌ی دکتر رایشرت، «کافئین بخشی از فرهنگ جهانی بیداری است، اما باید بدانیم که مغزمان حتی در برابر کوچک‌ترین عادت‌های ما نیز واکنش نشان می‌دهد.»